Henryk II Bawarski zerwał z koncepcją budowy imperium uniwersalistycznego i prowadził ekspansję na wschód. Prowadził długotrwałe wojny z Polską, zakończone pokojem w Budziszynie (1018). Po bezpotomnej śmierci władza przeszła w ręce dynastii salickiej. Pierwsi królowie z nowej dynastii: Konrad II i Henryk III zajęli się przede wszystkim umacnianiem swojej pozycji wewnątrz Rzeszy. Za Henryka III znacznie wzrosła zależność papiestwa od cesarstwa. Osadzał on w Rzymie wiernych sobie duchownych, którzy wypełniali jego polecenia. Po jego śmierci gdy władzę objął Henryk IV (1056). Papiestwo podjęło próbę emancypacji. Ostatnim władcą salickim był Henryk V. Po jego śmierci władzę objął Lotar, ksiązę saski spokrewniony z rodem Welfów. Popierał reformy w kościele i utrzymywał poprawne stosunki z papiestwem. O koronę cesarstwa rywalizowały dwa rody Welfów i Hohenstaufów (1138 – 1250)

Cesarz Fryderyk I Barbarossa (1152-1190) dążył do osłabienia potęgi dynastii książęcych. Chciał podporządkować sobie papiestwo. Rozpoczęta wojna przyniosła mu klęskę. Po pokoju weneckim cesarz musiał uznać suwerenność papieża. Fryderyk Barbarossa utonął w czasie II wyprawy krzyżowej. Władzę objął jego syn Henryk VI Stauf. Przewagę nad papiestwem uzyskał przez ślub z dziedziczką królestwa Neapolu.

W drodze po koronę po śmierci Henryka VI papież poparł Ottona IV z rodu Welfów, który koronę otrzymał w zamian za uznanie zwierzchnictwa Rzymu. Dążenie Ottona do samodzielności doprowadziło do zerwania papieża z cesarzem i udzielenia poparcia Fryderykowi II (1215-1250) Po jego śmierci blisko przez 20 lat żaden z kandydatów do korony nie zyskał powszechnego uznania. Nastąpił okres zwany Wielkim Bezkrólewiem (1250-1274) Zapanowała anarchia i bezprawie. Przywrócenie władzy królewskiej stało się koniecznością. Wybór padł na jednego ze skromniejszych feudałów Rudolfa Habsburg (1273-1291) władcę niewielkiego księstwa Austrii. W 1356 roku Karol IV wydał „Złotą bullę” regulującą wybór króla. Decydowało o tym 7 elektorów: 3 duchownych książąt (arcybiskup Moguncji, Trewiru, Kolonii) oraz 4 władców świeckich (książę Saksonii, palatyn Renu, król czeski i margrabia brandenburgi)

rzesza tworzyła mozaikę wielu państw. Król niemiecki dążył do umocnienia głównie swojego kraju i poszerzenia jego terytorium. Elekcyjny charakter godności króla przeszkadzał w tym. Cesarz dążył więc do jej utrzymania w swoim rodzie. Od II połowy XIV wieku wszedł w posiadanie rodu Luksemburgów rządzącego również w Czechach. Sto lat później przeszedł w posiadanie Habsburgów.