Henryk Brodaty skupił pod swoją władzą znaczną część ziem polskich. Oprócz Śląska wrocławskiego sprawował jeszcze rządy w Krakowie, w dzielnicy sandomierskiej i w dzielnicy opolsko – raciborskiej. Kiedy w 1233 roku rycerstwo zbuntowało się przeciw Władysławowi Odonicowi, Henryk wystąpił również przeciwko niemu i opanował Wielkopolskę aż po Wartę. Namiestnikiem w zdobytej dzielnicy uczynił syna Henryka Pobożnego. Wielkie sukcesy zjednoczeniowe Henryków Śląskich zostały zniweczone przez najazd Tatarów. W 1241 roku głównym celem najazdu tatarskiego były Węgry. Część wojsk Tatarzy rzucili przeciwko Polsce. W małopolsce rycerstwo stawiło opór najeźdzcom, ale zostały pobite pod Turskiem i Chmielnikiem. Następnie Tatarzy podzielili się po to aby potem połączyć się na Śląsku. Polacy skoncentrowali obronę w Legnicy. Obie strony poniosły duże straty w walce poległ Henryk Pobożny.
Tron krakowski zdobył wówczas Konrad Mazowiecki, niedługo jednak sprawował rządy. Został wypędzony przez możnych, którzy wezwali do stolicy syna Leszka Białego, Bolesława Wstydliwego. W okresie rządów synów i później wnuków Henryka Pobożnego na Śląsku następowało coraz większe rozdrobnienie. Spośród licznych Piastów Śląskich na uwagę zasługuje Henryk IV Probus. Przywrócił on świetność Śląska sprzed najazdu Tatarów.
W ostatniej ćwierci XIII wieku tendencje zjednoczeniowe ożywiły się w Wielkopolsce, gdzie od 1279 roku władzę sprawował Przemysł II. Książę ten zawarł w 1282 roku w Kępnie z władcą Pomorza Gdańskiego Mszczujem II traktat dotyczący sukcesji na Pomorzu. Ustalono, że ten który przeżyje drugiego odziedziczy po nim dzielnicę. W 1287 roku w Słupsku zawarty został układ przymierza między Przemysłem II, Mszczujem II i Bogusławem IV, księciem Pomorza Zachodniego. Zagrożenie z zewnątrz potęgowało dążenia do zjednoczenia Polski.
Po śmierci Leszka Czarnego w 1288 roku krakowianie powołali na tron Henryka Probusa, jednak możni sprzeciwili się i władzę oddali bratu Leszka, Władysławowi Łokietkowi. Łokietek zajął Kraków, ale został stamtąd wypędzony przez króla Czech Wacława II. Henryk Probus zapisał w testamencie dzielnicę krakowską i sandomierską Przemysławowi II
Czynniki sprzyjające zjednoczeniu:

• rozwój gospodarki towarowo – pieniężnej wzmacniał powiązania między dzielnicami, rozwijał się handel, a dalszy rozwój uzależniony był od opieki ze strony centralnej władzy państwowej oraz ujednolicenia systemu prawnego i fiskalnego
• rycerstwo wszystkich dzielnic, zaniepokojone nadmiernym wzrostem pozycji możnych i Kościoła chciało silnej władzy centralnej
• w okresie rozdrobnienia organizacja kościelna pozostawała wspólna dla wszystkich ziem, choć podział na diecezje nie pokrywał się z podziałami politycznymi, co ułatwiało zjednoczenie
• legenda św. Stanisława – proroctwo mówiące, że rozbita Polska zrośnie się wrezcie jak ciało męczennika